وکالت، به عنوان یکی از ارکان اصلی نظام قضایی، نیازمند دانش و مهارت تخصصی است. با پیچیده‌تر شدن روابط و مسائل حقوقی و تنوع روزافزون دعاوی از یک سو و پیشرفت تکنولوژی همراه با گسترش فناوری های نوین از سوی دیگر، نقش وکیل متخصص را بیش از پیش دارای اهمیت می سازد. وکالت در جوامع امروز، دیگر صرفاً به معنای دفاع از موکل در مراجع دادگستری نیست، بلکه به یک حرفه کاملاً تخصصی و چندبعدی تبدیل شده است. پیچیدگی‌های روزافزون در حوزه‌های مختلف حقوقی، از جمله حقوق تجاری، حقوق مالکیت فکری، حقوق بین‌الملل، داوری تجاری، حقوق نفت و گاز، حقوق پزشکی، و دیگر شاخه‌های حقوقی، موجب شده است تا وکالت عمومی پاسخگوی تمامی نیازهای متنوع جامعه نباشد. بنابراین، وکالت تخصصی نه تنها مزیت خواهد بود، بلکه یک ضرورت محسوب می شود. بدین سبب، وکالت تخصصی نه تنها کارآمدتر شده است بلکه به صورت روزافزون جایگاه برتری نسبت به وکالت عمومی یافته است.
در همین راستا، با پیش بینی ظرفیت های قانونی، نهادهای ذی صلاح نیز گامی به سوی وکالت تخصصی برداشته اند. با توجه به تصریح قانون گذار در بند«ه» ماده ۶ لایحه استقلال کانون وکلا تحت عنوان « فراهم آوردن وسایل پیشرفت علمی و عملی وکلاء» و همچنین تبصره ماده ۲۲ آیین نامه تعرفه حق الوکاله، حق المشاوره و هزینه سفر دادگستری مصوب ۱۳۹۹ با این عنوان که« در صورتی که کانون یا مرکز گواهی وکالت تخصصی برای وکلا صادر کند، به حق‌الوکاله آنان در حدود صلاحیت تخصصی، ۱۰ درصد افزوده می‌گردد»، اتحادیه سراسری کانون های وکلای دادگستری ایران را به این امر سوق داد که با تصویب شیوه نامه صدور گواهی تخصصی وکالت، اولین قدم جهت سامان‌دهی و ارتقای سطح علمی و عملی وکلا بردارد، تا نظام وکالت کشور را به سمت تخصص‌گرایی سوق دهد. کانون وکلای دادگستری گیلان نیز به همت کمیسیون آموزش و نظارت و تصویب هئیت مدیره وقت، به صورت مجزا آیین نامه صدور گواهینامه تخصصی وکالت کانون وکلای دادگستری گیلان را وضع نمود که براساس آن، کمیسیون آموزش متولی صدور گواهینامه تخصصی درنظرگرفته شد. کمیسیون آموزش کانون وکلا، به عنوان مرجع تخصصی ارزیابی، وظایف مهم و حساسی را در فرایند صدور گواهی تخصصی وکالت بر عهده دارد. این کمیسیون، نقش اساسی در ارزیابی و تعیین صلاحیت وکلا برای دریافت گواهی تخصصی ایفا می‌کند. ارزیابی صلاحیت وکلا، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی، تعیین معیارهای ارزیابی، برگزاری آزمون‌های تخصصی، ارزیابی پرونده‌های موردی و نهایتاً گزارش‌دهی و ارائه نتایج از جمله وظایف و کارکرد این کمیسیون در رابطه با وکالت تخصصی می باشد.
بر اساس آیین نامه مذکور، وکلایی که قصد دریافت گواهی تخصصی دارند، با احراز و اثبات شرایط مقرر قانونی، موفق به اخذ آن خواهند شد. این شرایط شامل داشتن حداقل سابقه وکالت در حوزه موردنظر، گذراندن دوره‌های آموزشی تخصصی، ارائه مدارک و مستندات حرفه‌ای است. هدف از این فرایند، تفکیک وکلای متخصص از وکلای عمومی و افزایش کیفیت خدمات حقوقی ارائه‌شده به اشخاص است.
حمایت از اجرای صحیح شیوه نامه صدور گواهی تخصصی وکالت، ضرورتی انکارناپذیر در مسیر توسعه حرفه وکالت است. همچنین اجرای نظام وکالت تخصصی دارای مزایای فراوانی است که به‌طور مستقیم بر وکلا، موکلین و نظام قضایی تأثیر می‌گذارد. از جمله این مزایا؛
- افزایش کیفیت خدمات حقوقی: وکلای متخصص با تسلط بر رویه‌های حقوقی و جزئیات تخصصی، قادرند دفاع مؤثرتری از حقوق افراد انجام دهند. تخصص در یک حوزه خاص، به وکیل این امکان را می‌دهد که استراتژی‌های مؤثرتر و دقیق‌تری برای حل مسائل حقوقی تدوین کند.
- انتخاب آگاهانه وکلا توسط اشخاص: با معرفی وکلا بر اساس تخصص، افراد می‌توانند به راحتی و با اطمینان بیشتری وکیل خود را انتخاب کنند.
- افزایش اعتبار و اعتماد عمومی به وکلا: وکلای تخصصی، به دلیل دارا بودن دانش و تجربه کافی، اعتماد بیشتری را از سوی جامعه و همکاران حقوقی جلب می‌کنند. گواهی تخصصی باعث می‌شود که وکلا در نگاه عموم به عنوان افراد متخصص در حرفه خود شناخته شوند.
- بهبود فرآیند دادرسی: وکلای متخصص با تسلط بر قوانین و مقررات خاص حوزه‌های مختلف، قادرند به روند دادرسی سرعت بخشیده و از بروز اشتباهات حقوقی جلوگیری کنند. این امر می‌تواند منجر به کاهش اطاله دادرسی و تسریع در صدور حکم قضائی شود.
- تقویت موقعیت وکیل در بازار رقابتی: دارا بودن گواهی تخصصی به وکیل این امکان را می‌دهد که خود را از سایر وکلا متمایز کند و در بازار رقابتی حرفه وکالت جایگاه بهتری پیدا کند. همچنین، این مدرک تخصصی به عنوان یک اعتبار حرفه‌ای شناخته می‌شود که می‌تواند فرصت‌های بیشتری برای وکلا به ارمغان آورد.
- آموزش و به روز رسانی مداوم: وکلای متخصص به دلیل مشارکت در دوره‌های آموزشی تخصصی و حضور در محیط‌های علمی، اطلاعات و دانش خود را به‌طور مستمر به‌روز نگه می‌دارند. این امر باعث می‌شود که وکلای متخصص همیشه از جدیدترین تحولات حقوقی و قضائی مطلع باشند و از تکنیک‌ها و رویه‌های روز استفاده کنند.
الزامات و فرآیند دریافت گواهی تخصصی وکالت
مسلماً اجرای مؤثر این شیوه نامه نیازمند نظارت دقیق، برگزاری دوره های آموزشی و فراهم‌سازی بسترهای آموزشی مناسب است. بدون شک، موفقیت این طرح می‌تواند جایگاه وکالت را در نظام حقوقی کشور بهبود بخشیده و موجب افزایش اعتماد عمومی به حرفه وکالت شود. مطابق آیین‌نامه صدور گواهینامه تخصصی وکالت کانون وکلای دادگستری استان گیلان، دریافت گواهی تخصصی مستلزم طی کردن چندین مرحله است؛ اول- دارا بودن مدرک دانشنامه و دانش آموختگی مراکز دانشگاهی در مقاطع تحصیلات آموزش عالی یا مدارک همتراز مطابق قانون؛ دوم- دارا بودن سابقه وکالت، سوابق علمی و حرفه‌ای در حوزه موردنظر؛ سوم-دارا بودن گواهی و مدارک مبتنی بر فعالیت های آموزشی و پژوهشی مرتبط به حرفه وکالت و ارائه پرونده های موردی؛ چهارم- درخواست رسمی به کانون وکلا و انتخاب یکی از حوزه‌های تخصصی حقوقی؛ پنجم-ارزیابی مستندات ابرازی توسط کمیسیون آموزش کانون وکلا، اعطاء امتیاز و اخذ تاییدیه و نهایتا صدور گواهی تخصصی.
سخن پایانی؛ نظام وکالت تخصصی، مطابق آیین‌نامه صدور گواهی تخصصی وکالت، تحولی اساسی در حرفه وکالت ایجاد کرده است و موجب افزایش کیفیت خدمات حقوقی در کشور خواهد شد. این آیین‌نامه با ایجاد یک چهارچوب منظم برای تفکیک وکلای عمومی از وکلای متخصص، گامی مهم در جهت تخصص‌گرایی، بهبود دادرسی‌ها و افزایش اعتماد عمومی به نظام وکالت برداشته است که امید است با اجرای صحیح آن، زمینه رشد علمی و عملی وکلا را در شرایطی که- مراجعه به وکیل متخصص دیگر یک انتخاب نیست؛ یک ضرورت عقلانی ست- فراهم آورد.
* فائزه سلیم زاده کاکرودی / رییس کمیسیون آموزش کانون وکلای دادگستری گیلان
