دوره‌ی کارآموزی وکالت، به‌عنوان یکی از ارکان نظام آموزش حرفه‌ای در نهاد وکالت و مرحله‌ی حیاتی در فرآیند تربیت وکیل، باید پلی باشد میان آموخته‌های تئوریک و مهارت‌های عملی که هدف اصلی آن، انتقال دانش کاربردی، تعلیم عملی و آماده‌سازی کارآموزان برای ورود مؤثر به عرصه‌ی وکالت حرفه‌ای است. با این حال، تجربه به ویژه در سال‌های اخیر نشان داده است که ساختار آموزش فعلی این دوره، به دلایل متعدد از تحقق کامل اهداف اصلی بازمانده است و آنچه در عمل مشاهده می‌شود، کاستی‌هایی در این فرآیند است که با توجه به رشد و تغییرات مستمر در عرصه‌های حقوقی و تکنولوژیکی، لزوم بازنگری در ساختار و شیوه‌های آموزشی آن را ضروری و غیرقابل‌انکار می‌سازد.
بررسی‌های انجام‌شده و ارزیابی‌های میدانی، آسیب‌شناسی صورت‌گرفته در سطح کانون‌ها و بازخوردهای کارآموزان، مشکلات عمده ای در ساختار فعلی آموزش کارآموزان وکالت را نمایان می کند که اهم آنها عبارتند از: نبود انسجام در نحوه‌ی تدریس و آموزش مهارت‌های عملی دفاع در دادگاه و نگارش حقوقی، تاکید بیش از حد به حضور در جلسات آموزش‌های تئوریک و گزارش‌نویسی کلیشه ای، عدم ارزیابی‌های مستمر مبتنی بر عملکرد، نقص در آموزش‌های بین‌رشته‌ای، بی‌توجهی به ابزارهای فناوری نوین در جهت ارتقای مهارت‌های حقوقی و…
این چالش‌ها، نشان‌دهنده‌ی نیاز فوری به بروزرسانی فرآیند آموزشی و حرکت به سمت یک مدل مهارت‌محور و مبتنی بر فن‌آوری هستند. با نگاهی به نظام‌های آموزش کارآموزی در سطح جهانی ملاحظه می شود کشورهایی مانند انگلستان، استرالیا و کانادا مدل‌های آموزشی موفقی برای کارآموزان وکالت دارند که شامل ارزیابی‌های مستمر، آموزش مهارت‌های تخصصی و مبتنی بر پروژه، استفاده از کوچینگ حرفه‌ای و … است. این مدل‌ها می‌توانند در ایران نیز با توجه به شرایط بومی، مورد استفاده قرار گیرند و با اعمال تعدیلات ساختاری، قابلیت بومی‌سازی در ساختار آموزشی دوره کارآموزی در کانون‌های وکلای ایران را دارند.
در راستای اصلاح این ساختار، و برای تحول و ارتقای کیفیت آموزش کارآموزان وکالت پیشنهادات زیر قابل تامل و بررسی است:
۱. شبیه‌سازی جلسات دادرسی و محاکمه‌های تمرینی(Mock Trials):
برگزاری جلسات دادگاه شبیه‌سازی‌شده با استفاده از پرونده‌های واقعی، تحت نظارت وکلای مجرب این امکان را برای کارآموزان وکالت فراهم می‌آورد که مهارت‌های دفاع شفاهی، استدلال حقوقی، تحلیل و مدیریت پرونده را در محیطی واقعی‌تر تمرین کنند.
۲. استقرار نظام کوچینگ آموزشی(Coaching):
جایگزینی الگوی سنتی نظارت از طریق وکیل سرپرست با سیستم مربی‌گری ساختاریافته (Coaching) به‌منظور ارتقای مهارت و توانمندی‌های فردی کارآموزان وکالت، مدیریت استرس، تقویت فنون دفاع، تعامل و ارتباط حرفه‌ای با موکل می‌تواند تأثیر بسزایی در رشد حرفه‌ای کارآموزان داشته باشد که ارتقای سطح کیفی وکیل سرپرست در دوره کارآموزی وکالت، به شیوه های زیر قابل انجام است:
۱-۲- برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه برای وکیل سرپرست شامل دوره‌های مهارت‌افزایی در زمینه آموزش، اخلاق حرفه‌ای، روانشناسی ارتباط با کارآموز و روش‌های تربیت حرفه‌ای.
۲-۲- تدوین دستورالعمل و چارچوب مشخص برای نقش وکیل سرپرست
مشخص کردن مسئولیت‌ها، نحوه ارزیابی و اهداف مورد انتظار از وکیل سرپرست.
۳-۲- نظارت و ارزیابی عملکرد وکیل سرپرست توسط کانون وکلا
ایجاد سازوکار نظارت منظم بر عملکرد و تحلیل بازخوردهای دریافتی از کارآموزان.
۴-۲- تشویق وکیل سرپرست از طریق نظام پاداش و امتیاز
ارائه امتیاز برای شرکت در دوره‌ها، ارائه گواهی‌نامه و….
۵-۲- ایجاد بانک اطلاعاتی از وکلای واجد شرایط برای سرپرستی
انتخاب وکیل سرپرست بر اساس صلاحیت‌های علمی، اخلاقی و تجربه حرفه‌ای.
۶-۲- الزام به به‌روزرسانی دانش حقوقی و شرکت در همایش‌های علمی
وکیل سرپرست باید خود در مسیر آموزش مستمر قرار گیرد.
۷-۲- ایجاد فضای باز برای ارتباط موثر و تعامل با کارآموز
آموزش مهارت‌های ارتباطی و مربی‌گری به وکیل سرپرست.
۳. تلفیق آموزش‌های بین‌رشته‌ای هدفمند:
افزودن محتوای کاربردی از رشته‌هایی مانند روانشناسی، جامعه‌شناسی، ادبیات و اقتصاد در آموزش‌های دوره کارآموزی، در قالب کارگاه‌های تخصصی به‌ویژه در پرونده‌هایی مانند حقوق خانواده، حقوق کیفری، حقوق تجارت و …می‌تواند به تحلیل دقیق‌تر و بهتری از پرونده‌ها منجر شود.
۴. تدریس و آموزش فناوری‌های نوین حقوقی:
گنجاندن آموزش شیوه های بکارگیری ابزارهای فناوری از جمله نرم‌افزارهای جستجوی قوانین، برنامه‌های مدیریت پرونده و …در سرفصل‌های آموزشی دوره کارآموزی
۵. ارزیابی‌های مستمر کاربردی و مهارتی:
طراحی نظام ارزیابی مستمر مبتنی بر عملکرد و تحلیل عملی پرونده‌ها )آرا، نگارش حقوقی، دفاع شفاهی) به‌جای ارزیابی‌های صرفاً گزارش‌محور، می‌تواند بر بهبود توانمندی‌های کارآموزان تأثیرگذار باشد.
۶. مشارکت پژوهشی و تحقیقاتی هدفمند:
فعال‌سازی گروه‌های پژوهشی کارآموزی با هدف تحلیل رویه‌های قضائی و حقوقی، بررسی آرا، نگارش یادداشت‌های حقوقی و ارائه پیشنهادهای اصلاحی به نهاد وکالت و نهادهای قانون‌گذار.
اگر به‌دنبال آموزش و تربیت وکلای کارآزموده و متخصص هستیم که توانایی‌های خود را در دنیای پیچیده رشته حقوق و تحولات فناورانه به کار گیرند، باید به شیوه‌های نوین و مهارت‌محور در آموزش کارآموزی وکالت روی بیآوریم. تحول در این بخش، نیازمند عزم جمعی جدی، مشارکت نهادهای صنفی، بازنگری در رویه‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی و انسانی موجود در کانون‌هاست و بازنگری در این فرآیند، نه تنها به نفع کارآموزان، بلکه به نفع کل جامعه حقوقی خواهد بود.
* محمود پورعسکری / رئیس کمیسیون کارآموزی کانون وکلای دادگستری گیلان
