«لزوم دادرسی افتراقی مبتنی بر مسامحه، تخصص و رواداری» به بهانه ۸ آبان روز نوجوان
دادرسی افتراقی یکی از حقوق ویژه کودکان و نوجوانان معارضِ با قانون، به سبب وضعیت جسمی و روحی و نیاز به حمایت ویژه از آنان است. در واقع به جای بزهکار تلقی کردن وی، او را بزه دیده شرایط نامناسب اقتصادی و اجتماعی می داند. در این شیوه دادرسی کودک و نوجوان در فرآیندی شرکت می کنند که در آن به طور کامل از مرتکبان بزرگسال مجزا و مستقل می گردند.
نوجوان مطابق قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب ۱۳۹۹، هر فرد زیر هجده سال کامل شمسی است که به سن بلوغ شرعی رسیده باشد. این تعریف در تطابق با کنوانسیون حقوق کودک ۱۹۸۹، در بردارنده تعریف کودک است که با توجه به ضرورت حمایت از حقوق آنان، نیازمند وجود شیوه خاصی از دادرسی است. دادرسی افتراقی نظامی از دادرسی را پیشنهاد می کند که در عین توجه به بزهکاری کودک، رعایت حقوق آنان را در جریان دادرسی تضمین می نماید. این شیوه در کنوانسیون حقوق کودک که دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۷۲ با حق شرط بدان پیوسته (بدین مضمون که چنانچه مفاد آن در هر مورد و هر زمان در تعارض با قوانین داخلی و موازین اسلامی باشد و یا قرار گیرد از طرف دولت جمهوری‌اسلامی ایران لازم‌الرعایه نباشد)، در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ و قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب ۱۳۹۹پیش بینی شده است.
این شیوه دادرسی شامل تشریفاتی خاص در روند انجام تحقیقات مقدماتی، شامل پلیس ویژه اطفال و نوجوانان و دادسرای ویژه اطفال و نوجوانان، محاکمه شامل دادگاه ویژه اطفال و نوجوانان، قاضی ویژه اطفال و نوجوانان و مشاور متخصص و نحوه اجرای تصمیمات قضایی است. دادرسی افتراقی در بردارنده اقدامات منطبق با شئون و ارزش انسانی کودک، بهره مندی از تضمین برائت تا زمان اثبات جرم، اطلاع مستقیم و سریع از اتهامات وارده بر علیه وی (در صورت لزوم از طریق والدین و یا قیم‌های قانونی)، حق داشتن وکیل یا مشاوره حقوقی در تهیه و ارائه دفاعیه، لزوم روشن شدن موضوع در اسرع وقت توسط مقام یا ارگان قضائی بی‌طرف و مستقل، طی یک دادرسی عادلانه در حضور وکیل یا مشاور‌حقوقی، عدم اجبار کودک به ادای شهادت و یا اظهار تقصیر، محرمانه بودن موضوع در طول تمام مراحل دادرسی، تأمین تضمیناتی از قبیل نگهداری، راهنمائی، نظارت، مشاوره، تأدیب، فرزند خواندگی، تعلیم و تربیت و برنامه‌های آموزشی و حرفه‌ای و سایر اقدامات‌دیگر در جهت این که با کودکان رفتاری متناسب با رفاه، شرایط نوجوان و جرم آن‌ها خواهد شد.
اعمال دادرسی افتراقی فرآیند حمایتیِ اثربخشی در سیستم قضایی است که سبب رفتار صحیح، نظام مند، هدفمند و حمایت گرا با اطفال و نوجوانان به جای برخورد انتظامی و قضایی می باشد. این روش انعطاف پذیر و سریع است و هدف از آن بازپروری و تربیت نوجوان می باشد. قاضی، خانواده و وکلا در کلیه مراحل فرآیند کیفری حضور خواهند داشت، رسیدگی مقدماتی از جمله تعقیب و تحقیق توسط دادرس یا به درخواست او توسط قاضی تحقیق انجام می گیرد و دادگاه کلیه وظایفی که برابر قانون به عهده ضابطان دادگستری است را راساً انجام می دهد و از دیگر سو باعث افزایش احترام کودک نسبت به حقوق بشر و آزادی های اساسی دیگران، افزایش خواست‌وی برای سازش با جامعه و به عهده گرفتن نقشی سازنده می‌گردد و لذا با نظام عدالت کیفری به شیوه حداکثری اعمال می شود.
امید است با اجرایی شدن قانون تشکیل پلیس ویژه اطفال وفق ماده ۳۱ قانون آیین دادرسی کیفری، حضور مشاور متخصص و امین در دادگاه و دسترسی رایگان به خدمات مشاوره ای و حقوقی، تضمین دادرسی منصفانه کودکان و نوجوانان محقق گردد.
